iç ve dış kuvvetler ne demek?

İç ve Dış Kuvvetler

Yeryüzünü şekillendiren temel etkenler iç kuvvetler ve dış kuvvetler olarak iki ana başlıkta incelenir.

İç Kuvvetler

Yerin içindeki enerjiden kaynaklanan, yeryüzünü oluşturan ve değiştiren kuvvetlerdir. Genellikle yapıcı (oluşturucu) etkiye sahiptirler.

• Tektonik Hareketler: Yer kabuğunu oluşturan levhaların hareketleri sonucu meydana gelir. Depremler, volkanizma, dağ oluşumu gibi olaylara neden olurlar.
• Volkanizma: Yer altındaki magma'nın yeryüzüne çıkması olayıdır. Volkanik dağlar, lav platoları gibi şekiller oluşturur.
• Depremler: Yer kabuğundaki ani kırılmalar sonucu oluşan sismik hareketlerdir. Yeryüzünde büyük yıkımlara neden olabilirler.
• Orojenez (Dağ Oluşumu): Levhaların sıkışması veya çarpışması sonucu dağların oluşmasıdır. Kıvrım ve kırık dağları oluşturur.
• Epirojenez (Kıta Oluşumu): Geniş alanlı alçalma ve yükselme hareketleridir. Deniz ilerlemesi (transgresyon) ve deniz gerilemesi (regresyon) olaylarına neden olabilirler.

Dış Kuvvetler

Güneş, rüzgar, su (akarsular, buzullar, denizler) ve canlılar gibi dış etkenler tarafından oluşturulan, yeryüzünü aşındıran, taşıyan ve biriktiren kuvvetlerdir. Genellikle yıkıcı (aşındırıcı) etkiye sahiptirler.

• Aşındırma (Erozyon): Su, rüzgar, buzullar ve canlılar tarafından yeryüzündeki malzemelerin koparılması ve taşınmasıdır.
• Akarsular: Yeryüzündeki suları toplayarak denizlere veya göllere taşıyan su kütleleridir. Vadiler, deltalar gibi şekiller oluştururlar.
• Buzullar: Yüksek dağlık alanlarda veya kutuplarda oluşan büyük buz kütleleridir. Morenler, sirkler gibi şekiller oluştururlar.
• Rüzgarlar: Kurak ve yarı kurak bölgelerde etkili olan hava akımlarıdır. Kumullar, mantar kayalar gibi şekiller oluştururlar.
• Denizler ve Okyanuslar: Kıyı şeritlerini şekillendiren su kütleleridir. Falezler, kumullar gibi şekiller oluştururlar.
• Kütle Hareketleri: Yerçekimi etkisiyle toprak, kaya veya diğer malzemelerin yamaçlardan aşağıya doğru hareket etmesidir. Heyelan, toprak kayması gibi olayları içerir.
• Çözülme (Ayrışma): Kayaçların fiziksel ve kimyasal yollarla parçalanmasıdır.